MATEMATIKA

SAIDA MAK MATEMÁTIKA?

    


    

    Ema dehan, matemátika ne’e materia ne’ebé difisíl, ne’ebé ita estuda hodi konta-konta no dekór formula sira de’it. Husi primaria to’o agora mós ita nafatin sei hanoin hanesan ne’ebá?, siginifika durante ne’e ita sala boot, iya.. ita haree sala tiha ona, ida ne’e mak halo matemátika iha eskola mudansa sai monster ne’ebé perigu, ne’ebé obriga ita hodi sura númeru sira no buka “ X” ne’ebé lahatene ba ne’ebé, ida ne’e mak halo ita terus durante aprende matemátika. Maibé lolooos ne’e, matemátika liu fali buat sira ne’e hotu, tan ne’e agora tempu to’o ona ita atu koñese liu tan kona-ba matemátika nu’udar monster ne’ebé loloos ne’e. Buat ne’ebé loloos ne’e la perigu, maibé furak no subar-an iha ita nia leet, tamba liu husi aprende area estudu ida ne’e, signifika katak ita hatene lian hodi aprende universu no nia laran tomak. Peskiza mundu nia segredu ne’ebé boot, liu iha ne’ebé- ne’ebé de’it, no ida ne’e so bele akontese bainhira ita rekoñese nia liu fali husi konta-konta formula sira. Prepara-an ba, hodi ita harahun misteriu mundu nian liu husi matemátika.

Koko tok husu ita pai, iha ne’ebé nia rai kaixa feramenta?, foti ba, no  haree ida-idak sasan sira ne’ebé iha kaixa ne’e nia laran, ita bele haree sasan sira ne’e nia modelu ne’ebé lahanesan. Loos katak nia mós iha funsaun no utilitáriu ne’ebé lahanesan, iha balum ne’ebé simples, no iha mós ne’ebé sofistikadu tebes no iha forsa ho  hiit sasan ne’ebé todan liu. Hanoin ka lae? Kaixa ne’e mak matemátika, sim! Matemátika mak hanesan kaixa feramenta ne’ebé iha nia laran ense ho millaun utilizasaun. Sasan sira ne’e mak hanesan ema peskizadór iha area estudu saida de’it uza hodi resolve problema hotu ne’ebé ita hasoru iha mundu,  husi ida ne’ebé kiik liu fali to’o problema ne’ebé boot liu. Bainhira sedauk hanoin hetan, koko tok foti xave ida ne’ebé loke parafuzu iha o nia biskeleta ne’ebé aat, iha kamiñaun, ka bele mós aperta parafuzu ne’ebé hanesan hodi halo uma nia parte hodi sai forsa. Bainhira iha matemátika, foti ezemplu númeru ne’e ka nia termu “konstante matemátika” ne’ebé koñesidu tebes, ida ne’e mak pi (): razaun entre sirkunferénsia iha sírkulu laran ho nia diametru. Tamba de’it pi ne’e ita bele hatene pizza nia luan ka bele  mós mundu nia luan, tamba,fiar ka lae, nia sírkulu atu luan to’o ne’ebé mós nia númeru sei nafatin  de’it. No ida ne’e halo ita bele halo no sukat sírkulu- sírkulu seluk tan iha ita nia moris, liu husi uza númeru ne’e iha prosesu kalkúlu, ida ne’e mak matemátika simples. Nia mak lian universu  ne’ebé nia signifika bele komprende no konkorda liu husi ema hotu iha mundu.

    Linguajem avansada ne’ebé haruma husi lógika to’o halo matemátika hanesan sasan ne’ebé ita bele uza hodi resolve kuaze problema hotu ne’ebé ita iha, husi uluk,agora to’o futuru. Maibé la fasíl hodi ita hatene nia,tan ne’e ema presiza tinan rihun ba rihun hodi komprende konta matemátika.

                                                                                                        

v  Tempu fatuk 35.000 A.c

Buat hotu komesa husi númeru no konseitu kona-ba konta ne’ebé sedauk iha ita ema nia hanoin, i depois ema tempu uluk observa fenómena iha sira nia sorin-sorin, no hatene katak existensia sira ne’e ne’ebé repete ba repete iha sira nia moris to’o tuir-mai sira anota, liña ba liña, sai hanesan ain fatin primeiru  ba ARITMÉTIKA ( teoria númeru) : ne’ebé nu’udar siensia ne’ebé estuda kona-ba númeru inteiru sira.

 

v  Mesopotamia 3.000 -2.000 A.c

To’o finalmente, nasaun sumeria troka liña sai hanesan símbolu-símbolu númeru sira aplika sistema númeru baze neen-nulu ne’ebé sira uza hodi sura tempu (sistema kalendariu ne’ebé prodús husi nasaun sumeria, uza siklus fulan sanulu-resin- rua iha tinan ida). Faan sasan, no konstrui sivilizasaun Mesopotámika no dezenvolve inisiu sanak husi matemátika seluk tan, mak geometria: siensia ne’ebé estuda kona-ba forma,tamañu, pozisaun no karakterístika espasu.

 

v  Gregu antigu 500-300 A.c

Aritmétika ho teoria kona-ba númeru sai dezenvolve-an iha era ida ne’e. Ema filosofia yunani dezenvolve lógika (lógika matemátika) : siensia ne’ebé mak aplika konseitu rakiosíniu dedutivu ba iha kálkulu nia laran, no oinsá hanoin hodi atinze akordu kona-ba lialoos. Entaun Plato observa elementu hotu ne’ebé iha mundu no interpreta tiha iha formatu-formatu dimensaun tolu, pensamentu ida ne’e, to’o kedan Euclid husi Alexandria ne’ebé tuir-mai aprofunda liu tan, depois anota tiha ba livru sanulu-resin-tolu kona-ba geometriu, no akumulasaun livru ne’ebé relevante to’o agora.

 

v  Era Romana 25 A.c

Até finalmente ema hasae nia nivel iha konta, no nasaun Romanu kria sistema númerasaun liu husi alfabetu. NB: Ema barak lahatene katak nasaun Romanu laiha númeru 0. Problema mós mosu, númeru sira afinál iha nia limitasaun, iha tempu ne’ebá sira susar hodi konta númeru sira ne’ebé boot liu. Entaun oinsá sira bele rezolve?

 

v  India 628

Nia resposta mak, husi deskobresaun númeru zero, ne’ebé mak muda buat hotu. Sasan kabuar ne’e iha nia karakter ne’ebé importante, no bele halo progresu matemátika aumenta. Ema, finalmente bele konta maka’as liu tan no kompleksu. Husi ne’e, aljébrika (siensia ne’ebé ko’alia kona-ba uza símbolu no operasaun ekuasaun nian) moris iha oriente mediu, no sientista géniu Al-Khwarizmi mak ko’alia kona-ba ideia abstratu no  halo rezumu tiha liafuan sai fórmula ekuasaun matemátika. Tuir-mai nia siensia ne’e lori dook to’o tiha Europa.

 

v  Europa 1687

 

Iha ne’eba, mundu halo mudansa lalais liu tan, lais hanesan masán ne’ebé monu husi nia ai-hun. Fenómena ne’e observadu husi Isaac Newton ne’ebé nu’udar pensadór boot ne’ebé depois hetan kálkulu (siensia ne’ebé estuda kona-ba mudansa), hanesan maneira ida hodi sukat mudansa boot hira husi sasan-sasan sira. Liu husi medisaun ne’e, ,matemátika ajuda área estudu siensia seluk no dezenvolve maka’as hodi halo industria ne’ebé sai inisiu sivilizasaun modernu nian.

v  Futuru 2100

 

No agora, depois de observa espasu iha universu no ema mós kria nia mundu rasik, ne’ebé sira kria liuhusi númeru 0 no 1, kahur ho invensaun matemátika sira hotu husi era-era antes ne’e, hodi kombina hamutuk invensaun foun sira husi era modernu.

§  Ezemplu;

1.    Estatístika: siensia ne’ebé halo analiza faktus husi akumulasaun data liu husi matemátika.

2.    Kombinatóriu: siensia ne’ebé relasiunadu ho kálkulu akordu ne’ebé diskete.

Hodi halo prediksaun, no kria oportunidade/ probabilidade ( ko’alia kona-ba oinsa sura, koñesimentu ita nia iha eventu provável) ne’ebé infinitu ba invensaun-invensaun foun iha futuru.

Ramu matemátika:

*      Teoria númeru

*      Geometria

*      Lógika matemátika

*      Aljébrika

*      Kálkulu

*      Estatístika

*      Kombinatórika

*      Oportunidade/Probabilidade.

 

Mai ita hotu haree no komprende istoria ne’ebé sai hanesan mata-dalan ba ita hodi komprende liu matemátika ne’e liu husi video da-1 mata-dalan iha UMA “Mata-dalan sira” .

Tidak ada komentar:

Posting Komentar